Buikpijn (med.: abdominale pijn) of buikkrampen teisteren bijna iedereen wel eens. In veel gevallen gaan ze na korte tijd weer weg. Sommige mensen hebben echter aanhoudende (chronische) buikpijn. De oorzaken van buikpijn zijn zeer uiteenlopend - de meeste zijn betrekkelijk onschuldig. Er zijn echter ook ernstige ziekten die zich uiten door buikpijn. Als je voortdurend buikpijn hebt, moet je daarom altijd de oorzaken tot op de bodem uitzoeken.
Buikpijn kan worden ingedeeld naar...
Afhankelijk van hoe lang de buikpijn duurt, onderscheiden artsen het in:
Acute buikpijn die plotseling begint, komt relatief vaak voor - bijvoorbeeld als gevolg van een maagdarminfectie of stress. Chronische buikpijn zonder onderbrekingen is daarentegen vrij zeldzaam. Chronische terugkerende buikpijn komt veel vaker voor. Ze zijn typisch voor bijvoorbeeld het prikkelbare darmsyndroom of chronische inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn.
Buikpijn kan heel verschillend aanvoelen, waaronder:
Buikpijn kan verschillende regio's treffen, zich beperken tot afzonderlijke delen van de buik of uitstralen naar andere delen van het lichaam, bijvoorbeeld naar de rug, armen of benen. Buikpijn is vaak gelokaliseerd in een bepaald gebied, bijvoorbeeld:
Buikpijn in het gebied van de rechter bovenbuik kan een teken zijn van onder andere de volgende ziekten:
Er zijn echter ook gevallen waarin niet precies kan worden vastgesteld welk deel van de buik daadwerkelijk pijn doet - artsen noemen dit diffuse buikpijn. De plaats van de pijn kan aanwijzingen geven over de oorzaak van de symptomen. De arts gebruikt dit ook om een diagnose te stellen (meer hierover in het hoofdstuk over diagnose).
Buikpijn en krampen kunnen bijvoorbeeld heel verschillend zijn:
Krampachtige pijn noemen artsen koliek (meervoud: koliek). Koliek ontstaat wanneer holle buikorganen samentrekken als krampen, bijvoorbeeld
Buikkrampen of darmkrampen die sterker en zwakker worden als weeën worden door artsen darmkolieken genoemd. De spieren van het spijsverteringskanaal zijn eigenlijk verantwoordelijk voor het transport van voedsel. Daarvoor spannen ze zich in golven. Deze spierbewegingen worden darmperistaltiek genoemd. Verschillende oorzaken kunnen er echter toe leiden dat de spieren van de spijsverteringsorganen verkrampen - darmkoliek is het gevolg. Buikkrampen of kolieken moeten beslist door een arts worden opgehelderd.
Buikpijn en krampen kunnen vele oorzaken hebben. Vaak zijn er geen organische triggers - in veel gevallen zijn functionele stoornissen (klachten zonder organische oorzaak) of psychologische factoren de oorzaak bij buikpijn.
Stress, angst en woede kunnen de maag raken en leiden tot buikpijn. De uitspraak "Daar krijg ik buikpijn van" in moeilijke situaties kan dan ook heel letterlijk worden genomen. Er zijn talrijke zenuwcellen in de buik - het enterisch zenuwstelsel, in de volksmond het "buikbrein" genoemd. De belangrijkste taak van het enterisch zenuwstelsel is het controleren van de spijsverteringsactiviteit. Uit huidig onderzoek blijkt echter dat het buikbrein zeer gevoelig is voor mentale prikkels - ze kunnen letterlijk "in de maag raken".
Naast psychologische factoren kan ook voeding een rol spelen. Buikpijn na het eten wijst op een verband met de voeding. Te snel eten, zeer vette of zoete maaltijden en te grote porties zijn mogelijke oorzaken van maagpijn. Spijsverteringsproblemen (dyspepsie), bijvoorbeeld door een vezelarm dieet of te weinig vochtinname, kunnen ook buikpijn en buikkrampen veroorzaken. Andere oorzaken van buikpijn na het eten kunnen voedselintolerantie zijn (bv. lactose-intolerantie, fructose-intolerantie). Coeliakie (glutenintolerantie) veroorzaakt soms ook buikpijn. Zeer hevige buikpijn na het eten, eventueel in combinatie met andere symptomen zoals misselijkheid, braken, diarree of zweten, kan wijzen op een voedselvergiftiging (bv. paddenstoelenvergiftiging, visvergiftiging). Daarnaast behoren voedselallergieën tot de mogelijke oorzaken van buikpijn - maar symptomen zoals huiduitslag komen vaker voor bij allergieën.
Prikkelbare darmsyndroom is vaak de oorzaak van terugkerende buikpijn. Het is wijdverspreid - tot 20 procent van de bevolking wordt erdoor getroffen. De oorzaken van IBS worden nog niet volledig begrepen. Uit onderzoeksresultaten blijkt echter dat er een verband bestaat tussen een prikkelbare darm en een beschadigde darmbarrière.
Soms zijn ziekten van de buikorganen verantwoordelijk voor buikpijn en krampen. Maar welke organen omvatten ze? De buikholte (abdomen) is het hele gebied tussen de onderste ribbenboog en de lies. Een groot aantal organen bevinden zich erin, waaronder:
Bij vrouwen bevinden zich in dit gebied ook de baarmoeder en de eierstokken, bij mannen de prostaat. Bovendien bevinden het hart en de longen zich in de onmiddellijke nabijheid van de buikholte of steken er enigszins in uit.
Al deze organen kunnen problemen veroorzaken. Dit zijn dus enkele van de mogelijke oorzaken van buikpijn:
Maag
Darm
Lever en galblaas
Milt
Pancreas
Nieren en urinewegen
Andere mogelijke oorzaken van buikpijn
Een acute buik (acute stomach) is een complex van symptomen met hevige buikpijn en een harde buikwand. Een acute buik kan verschillende oorzaken hebben en kan levensbedreigend zijn. Ernstige buikpijn en een harde buik zijn daarom alarmsignalen die wijzen op een noodsituatie.
Bij vrouwen kunnen buikpijn en krampen bijvoorbeeld gynaecologische oorzaken hebben:
Bij mannen zijn mogelijke oorzaken van buikpijn prostaatproblemen zoals prostatitis en testiculaire torsie. Ernstige ziekten buiten de buikorganen, bijvoorbeeld van het hart- en vaatstelsel en het bloed, zijn ook mogelijke oorzaken van buikpijn:
Bovendien zijn er geneesmiddelen die de maag irriteren of spijsverteringsproblemen veroorzaken, wat kan leiden tot buikpijn. Hieronder vallen bijvoorbeeld veel pijnstillers.
Buikkrampen en buikpijn zijn symptomen van fysieke (lichamelijke) of psychische problemen. Ze kunnen voorkomen in verschillende delen van de buik, afhankelijk van de oorzaak, wat de diagnose vergemakkelijkt (zie het hoofdstuk over diagnose):
Afhankelijk van de oorzaak van de buikpijn kan deze beter of slechter worden bij beweging en verandering van lichaamshouding - bijvoorbeeld zitten, liggen, opstaan of lopen.
Buikpijn gaat soms gepaard met andere symptomen. Naast pijn in de bovenbuik komt bijvoorbeeld vaak het volgende voor
Pijn in de onderbuik daarentegen gaat soms gepaard met deze begeleidende symptomen:
Symptomen die zowel bij pijn in de bovenbuik als bij pijn in de onderbuik kunnen voorkomen, zijn onder andere:
Bij buikkrampen (maagkrampen of darmkrampen) is de buikwand vaak gespannen en hard.
Als gasophopingen in de maag of darmen verantwoordelijk zijn voor de buikpijn, kunnen ook symptomen optreden die lijken op een hartaanval. Artsen vatten dit samen als het syndroom van Roemheld. Dit omvat onder andere deze symptomen:
Buikpijn kan een teken zijn van een ernstige ziekte die onmiddellijk door een arts moet worden behandeld. Aanwijzingen voor noodsituaties zijn bijvoorbeeld:
Als de tekenen erop wijzen dat de buikpijn verband houdt met een medisch noodgeval, bel dan een spoedarts op 112!
Bij buikpijn is het belangrijk om de oorzaak tot op de bodem uit te zoeken. Een grondig onderzoek is daarom noodzakelijk, vooral bij aanhoudende klachten. Om de oorzaak van buikpijn vast te stellen, neemt de arts eerst de medische voorgeschiedenis van de patiënt op. Verschillende vragen helpen hem of haar daarbij, waaronder:
Hoe sterk iemand de buikpijn voelt, is zeer subjectief - wat voor de één al ondraaglijke pijn is, zou een ander nog omschrijven als gemiddelde pijn. Artsen gebruiken daarom vaak een pijnschaal om de intensiteit van de pijn te beoordelen. Daartoe kent de betrokkene een score tussen 1 en 10 toe aan de pijn:
Daarnaast besteedt hij aandacht aan het gebied rond de navel (5) en de laterale buikgebieden (flanken; 6) om een diagnose te kunnen stellen in geval van buikpijn.
Pijn in de bovenbuik wijst op een ziekte van de bovenste buikorganen zoals de maag, de alvleesklier of de lever. Hart- en vaatziekten zoals een hartaanval of longontsteking kunnen zich ook uiten in pijn in de bovenbuik. Pijn in de onderbuik daarentegen wijst eerder op darmproblemen, aandoeningen van het urinewegstelsel (bv. de urineblaas) of de inwendige geslachtsorganen.
Pijn in de bovenbuik (midden of gehele bovenbuik)
Pijn in de linker bovenbuik (soms ook in het midden)
Pijn in de rechter bovenbuik
Pijn in de onderbuik
Pijn in de rechter onderbuik
Pijn in de linker onderbuik
Pijn mogelijk in de hele buik
De lokalisatie van de pijn kan helpen om de onderliggende oorzaken van buikpijn te beperken - maar een exacte diagnose is op deze manier meestal niet mogelijk. Er is nauwelijks een ziekte die zich slechts op één karakteristieke pijnlocatie manifesteert. Bovendien kan pijn ook uitstralen naar andere delen van het lichaam die niets te maken hebben met de plaats waar de pijn is ontstaan. Daarom wordt het gesprek tussen arts en patiënt gevolgd door een lichamelijk onderzoek. De arts onderzoekt de buik volgens de vier zones (kwadranten):
Als de arts vermoedt dat een verandering in de endeldarm verantwoordelijk is voor de klachten, zal hij of zij ook met een vinger voelen (digitaal-rectaal onderzoek). Vaak zijn verdere onderzoeken nodig om de oorzaak van de buikpijn vast te stellen. Welke onderzoeksmethoden worden gebruikt hangt af van de mogelijke triggers. Het volgende is bijvoorbeeld mogelijk:
Als ze zich voordoen, vragen de meeste mensen zich af: Wat helpt tegen buikpijn? Deze vraag is niet gemakkelijk te beantwoorden, omdat de behandeling van buikpijn grotendeels afhangt van de oorzaak ervan.
Vaak zijn buikpijn en krampen onaangenaam maar onschuldig. Ze verdwijnen vanzelf na korte tijd - bijvoorbeeld na een vette maaltijd of een maagdarminfectie. Tot die tijd kunnen huismiddeltjes tegen buikpijn helpen. Als je buikgriep hebt, is het verstandig om het rustig aan te doen.
Bovendien zijn er verschillende manieren om het symptoom van buikpijn te verlichten zonder echter de oorzaak weg te nemen. Sommigen proberen maagpijn te behandelen met homeopathie. Er bestaan verschillende homeopathische middelen die buikpijn, buikkrampen en eventueel begeleidende symptomen zoals misselijkheid, een opgeblazen gevoel of winderigheid moeten verlichten. Ernstige buikpijn mag echter niet zelf worden behandeld zonder een arts te raadplegen, want het kan wijzen op een ernstige ziekte of zelfs een noodgeval.
Soms is een operatie nodig bij buikpijn, bijvoorbeeld bij een darmobstructie, een gescheurde darm of een blindedarmontsteking.
Er zijn ook verschillende niet-medicamenteuze maatregelen om buikpijn te behandelen. Ontspanningstechnieken zoals yoga, autogene training of progressieve spierontspanning kunnen volgens Jacobson, evenals andere maatregelen om stress te verminderen, de buikpijn verlichten - vooral als deze geen fysieke oorzaken heeft.
Bovendien is een gezonde levensstijl over het algemeen gunstig:
Remedies voor buikpijn - afgestemd op de oorzaken
Remedies voor buikpijn en krampen moeten worden afgestemd op de onderliggende oorzaken. Voor sommige ziekten die buikpijn veroorzaken, kunnen medicijnen helpen. Voor pijn in de bovenbuik door refluxziekte kan de arts bijvoorbeeld protonpompremmers voorschrijven. Pijn in de onderbuik veroorzaakt door chronische inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa verbetert vaak met cortisone-preparaten.
Andere geneesmiddelen tegen buikpijn en krampen, maar die alleen het symptoom behandelen, zijn onder meer:
Huismiddeltjes voor buikpijn
In veel gevallen hoeft buikpijn niet per se behandeld te worden. Er zijn echter maar heel weinig mensen die buikpijn en krampen willen verdragen. Maar wat kan er gedaan worden aan buikpijn? Huismiddeltjes kunnen helpen. Ze kunnen vaak het ongemak verlichten.
Een bewezen huismiddeltje tegen buikpijn is warmte. Het ontspant en verlicht krampen in de maag. De klassieker is de warmwaterkruik. Alternatieven zijn kersenpit- of graankussens. Een warm bad kan ook helpen - badtoevoegingen zoals lavendel of citroenmelisse hebben een extra balancerend effect. Aardappelkompressen zijn een oud huismiddel tegen maagpijn. Hete aardappelen worden in een keukenhanddoek gewikkeld, gepureerd en op de maag gelegd. De aardappelen slaan de warmte op en geven die geleidelijk af aan het lichaam. Maar wees voorzichtig - gevaar voor brandwonden! Zorg ervoor dat de aardappelen niet meer te heet zijn en niet direct op de schil komen.
Een ander traditioneel huismiddel tegen maagpijn en buikkrampen is thee. Sommige soorten thee hebben bijvoorbeeld een spijsverteringsbevorderend, krampstillend en/of winderigmakend effect. Thee tegen buikpijn is dus een beproefd huismiddeltje dat tegelijkertijd lekker smaakt! Aanbevolen theeën en theemelanges zijn onder andere:
Vaak zijn er kant-en-klare maagdelijkheidstheeën te koop, herkenbaar aan namen als "4-ruits thee", "Maagwelzijn" en dergelijke.
Andere huismiddeltjes voor buikpijn zijn:
Geen huismiddeltje tegen buikpijn, maar wel effectief: Als een te grote of vette maaltijd ongemak veroorzaakt, helpt lichaamsbeweging. Een spijsverteringswandeling stimuleert de spijsvertering.
Als je buikpijn hebt, heb je vaak geen eetlust. Het is echter belangrijk om regelmatig te eten om het lichaam van voldoende energie en voedingsstoffen te voorzien. Voedingsmiddelen die ongemak veroorzaken of buikpijn verergeren, moeten uiteraard niet worden gegeten. Mensen met lactose-intolerantie, bijvoorbeeld, beperken hun consumptie van zuivelproducten - hoeveel lactosepatiënten kunnen verdragen, verschilt sterk van persoon tot persoon. Als u het eten van voedingsmiddelen die lactose bevatten niet kunt vermijden, kunnen lactasetabletten deze beter verdraagbaar maken en maagpijn voorkomen. Als de arts daarentegen coeliakie heeft vastgesteld, is een strikt glutenvrij dieet levenslang noodzakelijk. Een voedseldagboek kan helpen om intoleranties op te sporen.
Een licht, gezond dieet wordt ook aanbevolen bij buikpijn. Wortelsoep of pap zijn bijvoorbeeld goede keuzes. Enkele aanvullende voedingstips kunnen helpen voorkomen dat buikpijn erger wordt:
In principe is een vezelrijke voeding aan te bevelen. In combinatie met voldoende vocht stimuleren ze de darmactiviteit en bevorderen zo de spijsvertering. Zo voorkomen ze buikpijn. Bij acute buikpijn, bijvoorbeeld door diverticulitis, is een vezelarm dieet echter tijdelijk aan te bevelen om de spijsverteringsorganen niet extra te belasten. Ook winderig voedsel kan buikpijn veroorzaken en moet daarom, althans tijdelijk, worden vermeden.
Het soort dieet dat wordt verdragen door mensen met buikpijn verschilt van persoon tot persoon. Het enige wat hier helpt is vallen en opstaan - een voedseldagboek is hier ook nuttig.
Bronnen
Arasteh K et al. Interne Geneeskunde. Thieme, Stuttgart 2009
Buikpijn. Online informatie van de Beroepsvereniging van Duitse Internisten en de Beroepsvereniging van Duitse Reumatologen (opgehaald 04/2016).
Herold G. Interne geneeskunde. Zelf uitgegeven, Keulen 2013
Kochen MM et al. Huisartsgeneeskunde en huisartsgeneeskunde. Thieme, Stuttgart 2006
Piper W et al. Interne geneeskunde. Springer, Berlijn 2013
Andresen V et al (2020). Warmte-geïnactiveerde Bifidobacterium bifidum MIMBb75 (SYN-HI-001) bij de behandeling van het prikkelbare darmsyndroom: een multicentrische, gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde klinische studie. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2020 Jul; 5 (7), 658-666.